Eind april 1990 werd Frits Bolkestein (1933) VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer. De algemene gedachte was toen dat hij een ‘tussenpaus’ zou zijn. Een jaar eerder, in mei 1989, was het kabinet Lubbers II gevallen en de VVD verkeerde in een crisis. Vriend en vijand meende dat Bolkestein niet de persoon was die de partij daaruit zo kunnen leiden. Niets bleek minder waar. Uiteindelijk gaf Bolkestein acht jaar lang leiding aan de fractie. Hij was de informele oppositieleider tijdens het kabinet Lubbers III en ook na het toetreden van de VVD tot het kabinet Kok (Paars I) in 1994 bleef hij een uitgesproken politiek leider.
Op een aantal terreinen opende Bolkestein het debat en zorgde hij voor een cultuuromslag. Zijn kritiek op het multiculturalisme leidde vaak tot beschuldigingen van racisme en extremisme. Maar uiteindelijk volgden steeds meer schrijvers en politici zijn standpunt dat onze samenleving westerse waarden en verworvenheden, zoals de vrijheid van meningsuiting en non-discriminatie, ferm moet verdedigen, omdat ze (voor ons) superieur zijn aan de waarden van andere culturen.
Ook in het Europadebat doorbrak hij een taboe. Kritiek op de steeds verdergaande bemoeienis van de Europese Unie was eigenlijk ‘not done’, maar ook op dit onderwerp nam hij geen blad voor de mond. Bolkestein vond dat een ‘Verenigde Staten van Europa’ een onhaalbaar en onwenselijk einddoel was en schroomde niet om dat standpunt in woord en geschrift te onderbouwen. Ook die kritiek wordt inmiddels vrij breed gedeeld.
Bolkestein was overigens zeker geen tegenstander van Europese samenwerking. Na zijn fractievoorzitterschap was hij van 1999 tot 2004 Europees commissaris voor Interne markt, de Douane-Unie en Belastingen. In die positie verzorgde hij de vereenvoudiging van het betalingsverkeer binnen de eurozone en pleitte voor de opening van de Europese dienstenmarkt, zodat ondernemers in andere EU-landen geen extra eisen opgelegd kunnen krijgen. Dit leidde in 2006 tot de aanname van de zogenaamde Dienstenrichtlijn, bijgenaamd de Bolkesteinrichtlijn.
